Gołemberski Władysław (1834–1891), polityk i publicysta. Ur. na wsi w woj. płockim, syn adwokata ziemiańskiego pochodzenia. Kończył szkoły w Płocku i Warszawie, uniwersytet w Moskwie i Dorpacie, po czym objął posadę nauczyciela matematyki w szkole realnej w Warszawie. W r. 1858 należał do powierników Jurgensa i do redakcji ziemiańskiej „Kroniki Wiadomości Krajowych i Zagranicznych”; pracował w Tow. Naukowej Pomocy, posyłał też korespondencje do „Wiadomości Polskich”. W połowie 1860 r. zbliżył się do K. Majewskiego i nawiązał kontakt z „Przeglądem Rzeczy Polskich” w Paryżu. Należał do organizatorów pierwszych manifestacji warszawskich, wpływając hamująco na skrzydło skrajnie czerwone. 27 II 1861 r. współdziałał z Kronenbergiem przy zwołaniu wiecu w Resursie i utworzeniu Delegacji Warszawskiej. W połowie maja asystował manifestacji uczniów liceum przeciw Wielopolskiemu; skazany za to na grzywnę i na dzień aresztu, którego nie odsiedział, utracił jednak posadę. Spędził cały rok w odziedziczonym majątku w Skórzowie w Kieleckiem; należał tu do organizacji «białych». Na wiosnę 1862 r. lansował z O. Awejdą myśl zbliżenia się do partii ruchu w celu opanowania jej i przeszkodzenia powstaniu. Wysyłany parokrotnie w misjach politycznych przez Dyrekcję «białych», pierwszy przywiózł do Warszawy odezwę dyktatorską Langiewicza. Mianowany przez Rząd Narodowy naczelnikiem cywilnym woj. krakowskiego, pełnił tę funkcję do czerwca 1863 r., gdy Majewski wprowadził go do składu Rządu. G. kierował zrazu wydziałem spraw zagr., potem również wojny i policji. Był inicjatorem adresu Rządu Narodowego do papieża, instrukcji dla agentów dyplomatycznych z 31 VII, nowego urządzenia organizacji miejskiej i wyprawienia żandarmerii powstańczej do partyzantki. Zwalczany przez opozycję «czerwonych», otrzymał ponoć zaoczny wyrok śmierci, po czym w końcu sierpnia przeszedł na stanowisko komisarza pełnomocnego w woj. krakowskim i sandomierskim. W tym charakterze współpracował z Bosakiem i 6 II 1864 r. wydał odezwę wzywającą chłopów na pole walki. Na wiosnę 1864 r. był już na emigracji, gdzie trzymał się A. Sapiehy. R. 1865 spędził w Sabaudii, leczył się na płuca, współpracował z „Ojczyzną” Gillera i w wydanym przezeń piśmie zbiorowym ogłosił rozprawę, pt. Aleksander I wobec sprawy polskiej na kongresie wiedeńskim (rozszerzony przedruk w „Przeglądzie Polskim” 1866). Lansował tu już koncepcję austrofilską, a przez Gołuchowskiego zabiegał o prawo pobytu w Galicji. W końcu 1865 r. otrzymał od min. Belcrediego paszport do Wiednia, a po 2 latach poddaństwo austriackie. Zapewne jeszcze na emigracji nawiązał kontakt z T. Okszą-Orzechowskim, gdyż osiadłszy w Peszcie, został korespondentem Biura Politycznego, założonego przez Okszę w Stambule. Pracując dla wywiadu tureckiego, współdziałał też z agencją Correspondance du Nord-Est założoną przez Hôtel Lambert; pośredniczył między Okszą a Sapiehą przy zakładaniu niedoszłego Stronnictwa Narodowego (1868–9); informował „Pester Lloyd” o sprawach galicyjskich, a „Przegląd Polski” o stosunkach politycznych na Węgrzech. Słowem wkupywał się w łaski Andrassego w okresie, gdy na temat Polski toczyły się negocjacje między Paryżem a Wiedniem. Sedan położył kres tym rachubom, obliczonym na wybuch wojny z Rosją. Po zlikwidowaniu Biura Okszy G. osiadł we Lwowie i w r. 1874 założył dziennik o tendencji demokratycznej i niepodległościowej, pt. „Ojczyzna”. Skupił w nim szereg wybitnych talentów, głównie spośród b. powstańców, ale zbankrutował w ciągu roku z powodu braku zżycia się ze środowiskiem lwowskim oraz nieładu w administracji. Wrócił wtedy do Pesztu pod skrzydła Andrassego, od którego brał w l. 1875–9 po 4 000 złr. rocznie za bliżej nie znane czynności informacyjne. Po wybuchu wojny wschodniej założył w Peszcie komitet polski i starał się oddziaływać na polskich działaczy w kierunku zgodnym z interesami Austrii. Wziął udział w zjeździe wiedeńskim w lipcu 1877 r., na którym obrano, wbrew jego koncepcji, tajny Rząd Narodowy. G. współpracował z tym Rządem i maczał ręce w tzw. wyprawie szeklerów, która zagrozić miała tyłom armii rosyjskiej na Bałkanach. Za to gdy Sapieha zaczął wycofywać się z tej imprezy, G. przyczynił się do obalenia Rządu, występując przeciw niemu z ostrymi oskarżeniami (Bolonia 23 XII 1877). W ciągu następnej zimy starał się zmontować inną tajną władzę, ściślej związaną z Austrią. Po kongresie berlińskim ogłosił 2 broszury podpisane W. Prawdzic: Aforyzmy polskie (Wiedeń 1878) i Głos patrioty z okazji wyborów (Wiedeń 1879). Zalecał w nich pracę organiczną, poparcie antysłowiańskiej polityki Austrii, poddanie Wydziału Krajowego przewodnictwu namiestnika. Znów próbował bez powodzenia założyć pismo polskie w Wiedniu. W r. 1880 przyjął z rąk dra Czerwińskiego redaktorstwo krakowskiej „Reformy”, ale wycofał się jeszcze przed wyjściem 1. numeru, wygryziony, jak twierdził, przez lewicowych kolegów. W r. 1883 Czerwiński powołał go do redakcji „Gazety Narodowej” we Lwowie, gdzie G. w 2 lata potem objął funkcję redaktora politycznego. Pozostał na tym posterunku do śmierci, chociaż snuł do końca projekty o ufundowaniu własnego organu. Umieszczał w innych pismach artykuły o stosunkach węgierskich; węgierskiemu protektorowi wywdzięczył się ogłoszeniem panegirycznego życiorysu Hrabia Juliusz Andrassy (Lw. 1888). Mimo ciężkiego stylu cieszył się marką dobrego dziennikarza, znany był za to z niepraktyczności w interesach. Zmarł 20 III 1891 r. we Lwowie na gruźlicę, pochowany na Łyczakowie.

Fot.: Polska, jej dzieje i kultura, 1931 III; – Pisma G-ego (prócz wymienionych): Notaty o edukacji w Król. Pol., „Przegl. Pol.” 1867; Stronnictwa węgierskie, „Przegl. Pol.” 1869; Liberalizm węgierski i reforma Izby Magnatów, „Bibl. Warsz.” 1885; Przesilenie rolnicze w kraju naszym, Lw. 1885; Karol Rogowski, Lw. 1889; – Estreicher; Uruski; Lewak-Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; – Berg M., Zapiski o powstaniu polskim, Kr. 1889 III 177; Czerwiński J., Psychopatia kraju przez lat 35, Kr. 1901; Dubiecki M., Traugutt, Kr. 1907 s. 143–4; Karbowiak A., Młodzież polska akademicka za granicą, Kr. 1910; Kieniewicz S., Adam Sapieha, Lw. 1939; tenże, Sprawa włościańska w powstaniu styczniowym, Wr. 1953; Lewak A., Dzieje emigracji polskiej w Turcji, W. 1935; Maliszewski E., Organizacja powstania styczniowego, W. 1925; Przyborowski W., Dzieje 1863 r., Wyd. H. Mościcki, Kr. 1897–1919 V 14, 126, 141; tenże, Historia dwóch lat, Kr. 1892–6 II 6, 414n.; Rudzka W., Karol Majewski, W. 1937; – Baranowski I., Pamiętniki, P. 1923; Janowski J. K., Pamiętniki o powstaniu styczniowym, Lw.1923; Listy L. Kronenberga do M. Waligórskiego, Wr. 1955; Zeznania śledcze o powstaniu styczniowym, W. 1956; – „Czas” 1891; „Gaz. Lwow.” 1891; – B. Jag.: Korespondencja Kraszewskiego; B. PAN w Kr.: rkp. 2064 (Korespondencja Buszczyńskiego).

Stefan Kieniewicz